|
|
 |
Doğal Boyamacılıkta Mordanlama ve Boyama Yöntemleri
Mordanlama Tekstil elyafını doğal boyarmaddelerle boyamak için kullanılan bir ön işlem gerekmektedir. Metal veya metalleri ya da maddeleri tekstil elyafına bağlama işlemine mordanlama, bu amaç için kullanılan maddelere de mordan maddeler denir. Mordan maddeler olarak suda çözünen metal tuzları kullanıldığı gibi zayıf asit veya baz özelliği gösteren maddelerde kullanılabilir. En önemli mordan maddeleri şap [KAl(SO4)3.12H2O], demir şapı (FeSO4.7H2O), bakır şapı (CuSO4.5H2O), SnCl2.2H2O ve şarap taşı gibi maddelerdir. Doğal Boyarmaddelerin büyük bir çoğunluğu mordanlı boyama sınıfa girer.
Mordanlama
1) Boyanacak tekstil elyafı miktarı belirlenir.
2) Mordanlama banyosu içerisine yeterli (elyafın üstünü örtecek )miktarda su konur. 3) Mordan maddesi miktarı tartılır ve mordanlama banyosu içerisine ilave edilerek karıştırılır.
4) Mordanlama banyosu ısıtılmaya başlanır. Bu sırada mordanlanacak tekstil elyafı mordanlama bonyosuna ilave edilir.
5) Mordanlama işlemi 80 0C - 100 0C’e sıcaklıkta 1 saat sürede gerçekleşir.
6) Elyaf mordanlama banyosundan alınarak sıkılarak açık havada kurumaya bırakılarak mordanlama işlemi tamamlanmış olur. Boyama Doğal boyamacılık mordanlı boyama, küp boyama ve direk boyama yöntemleri ile yapılır.
Boyama işlemi:
1) Boyanacak tekstil elyafı miktarı belirlenir.
2) Boyama banyosu içerisine yeterli (elyafın üstünü örtecek ) miktarda su konur.
3) Boyarmadde miktarı tartılır ve boyama banyosu içerisine ilave edilir.
4) Boyama banyosu ısıtılmaya başlanır ve boyanacak tekstil elyafı boyama banyosuna ilave edilir.
5) Boyama işlemi 80 0C - 100 0C ‘e sıcaklıkta 10 ile 60 dakika sürede gerçekleşir. 6) Elyaf boyama banyosundan alınarak durulanır, yıkanır ve sıkılarak gölgede kurumaya bırakılır. Boyama işlemi tamamlanmış olur.
Mordanlı Boyama Yöntemleri
Doğal Boyarmaddelerin büyük bir çoğunluğunda mordanlı boyama yöntemi kullanılır. Bu tür boyamalarda boyarmadde direk olarak elyafı boyamaz veya elyaf üzerinde boyarmaddenin kalıcılığı zayıf olur. Mordanlama yöntemi kullanılacak boya bitkisine göre üç farklı şekilde gerçekleştirilir.
Önce Mordanlama Sonra Boyama
Mordan maddeleri tek tek kullanılabildikleri gibi çeşitli oranlarda karıştırılarak da kullanılabilir. Bu mordan maddeleri mordanlama banyosunda çözüldükten sonra elyafın ilavesiyle uygun süre ve sıcaklıkta kalarak metal iyonu elyafa bağlanması sağlanır. Açık havada en az üç gün bekletilerek kurutulması önerilir. Mordanlanmış elyaf önce yıkanır sonra boyama banyosuna alınarak istenilen renge göre boyarmadde kaynaklarından birisi veya birden fazlası birlikte kullanılabilir. Önce birisi ile boyanıp sonra diğer bir renkteki boyarmmadde kullanılarak da boyanabilir. Boyama işlemi direk olarak bitki boyama banyosunda kullanılarak yapılır. Bu şekildeki boyamalar geleneksel reçetelerde uygulanan boyama şeklidir. Daha hassas boyamalar için ise boya bitkisi veya böceği önce su ile ekstakte edildikten sonra boyanabilir.
Birlikte Boyama yöntemi
Bu tür boyamalarda mordan maddesi veya maddeleri ile boyarmadde içeren bitki veya böcek, boyama banyosuna birlikte konularak boyamaların gerçekleştirildiği yöntemdir. Bu yöntem zaman ve enerjiden tasarruf sağlamasına rağmen, boyamalarda çok tercih edilmemektedir. Çünkü mordan metalinin boyarmadde ile birlikte elyafa tamamen bağlanamaz. Mordan maddesinin hem de boyarmaddenin bir miktarı elyafa bağlanmadan önce boyama banyosunda kompleks bir yapı oluşturarak boyama banyosunda kalır. Yani boyarmadde kaynağından gelen boyarmaadelerin, bir miktarı ile mordan maddesinin bir kısmı elyafa tutunamaz.
Önce Boyama Sonra Mordanlama
Genellikle tanin(gallis asit) içeren bitkiler önce boyama yapılır. Boyanmış olan elyaf mordanlanarak boyama işlemi tamamlanır. Siyah rengin elde edilmesinde tanin içeren bitkiler meşe palamudu (Quercus aegilops) ve mazı gobalağı (Quercus macrolepis) ile önce boyanır sonra demir şapı ile mordanlanarak siyah renk elde edilir. Ayrıca lak böceği ile yapılan boyamalarda önce lak böceği ile boyama yapılır. Sonra tanin içeren bitki ile mordanlanarak boyama tamamlanır.
Küp Boyama
Doğal boyamacılıkta küp boyama indigo içeren bitkilerle yapılır. İndigo içeren bikiler toplandıktan sonra mayalanmaya bırakılarak boyarmaddesinin açığa çıkması sağlanır. Açığa çıkan boyarmadde suda çözünmediğinden yardımcı kimyasal maddeler (sodyum hidroksit ve hidrosülfit veya kireç) kullanılarak boyarmaddenin indirgenmesi yoluyla çözülür. Bu şekilde hazırlanmış boyama banyosuna elyaf daldırılıp çıkartılarak indirgenmiş olan indigo havanın oksijeni ile bileşerek yükseltgenme şeklinde boyama gerçekleşir. Bu şekilde yapılan boyama genellikle mavi ve yeşil rengin mavi bileşeni için gerçekleştirilir. Ancak bazı tarihi tekstillerin mor rengin mavi bileşeni içinde uygulanmıştır.
Direk Boyama
Bitkilerin içerdikleri boyarmaddenin doğrudan sıcaklık ve zamana bağlı olarak elyafa aktarılması şeklinde gerçekleştirilen bir boyama yöntemidir. Bu yöntemde yardımcı mordan maddelerine ihtiyaç yoktur. Bu tür boyama sınıfına giren ülkemizde iki önemli bitki bulunmaktadır. Bunlardan birisi kahve renk için kullanılan zayıf asit özelliği gösteren juglon boyarmaddesini içeren ceviz (Juglon regia) kabuğu ve yapraklarıdır. Diğeri ise doğal boyarmaddeler içerisinde zayıf baz özelliği gösteren ve sarı renk boyamalarda kullanılan karamuk kökü (Berberis vulgaris)dir. Bunların dışında dibrom indigo içeren deniz kabuklusu purpur(murex çeşitleri) direk olarak elyafa sürtünme şeklinde uygulanır ve açık havada oksitlenmeye bırakılır. Aslında deniz kabuklusu ile yapılan bu boyamayı küp boyama sınıfına da koymak mümkündür. Fakat yardımcı kimyasallar kullanılmamaktadır. |
|
 |
|
|
|
Tarihi ve arkeolojik sanat eserlerinden (halı, kilim, kumaş, ahşap, tablo, teship, minyatür, v.b.) tahribatsız analiz yöntemleri uygulanatak, sanat eserinin boyanmış olduğu dönem ve ne tür boyarmadde kaynaklarının kullanılmış oldukları bilimsel yolla belirlenir. |
|
Doğal boyalarların geleneksel ve moderin yöntemlerle tekstil elyafının boyanması, boyama reçetelerinin hazırlanması ve boyama kazan sistemlerinin kurulması. |
|
Tarihi ve arkeolojik sanat eserlerinin tarihlendirilmesinde bilimsel yöntemler kullanılarak boyarmadde analiz yoluyla doğru bir şekilde tarihlendirilir. |
|
Doğal boyacılıkta kullanılan bitki ve böceklerin toplanma zamanları, kullanılan kısımları, nerelerden bulunabileceği, toplatılabileceği ve kalitesi konusunda hizmetler verilmektedir |
|
1. The Dyes on the Silk Road, UNESCO Projesi, 1993.
2.Türk Kumaşı Tarihi Araştırma Projesi, Türk Ekonomi Bankası,
1992.
3. DOBAG (Doğal Boya Araştırma-Geliştirme) projesi, Marmara
Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, 1989-2001.
4. Palmyra Textile, DAI (Alman Arkoloji Enstitüsü), GDAMS (Eski Eserler ve Suriye Müzeleri Genel Müdürlüğü, projesi. Şam Alman Elçiliği, Göte Enstitüsü, IFAPO (Fraçaise Arkeoloji enstitüsü), IFEAD (Français D’Etudes Arap Enstitüsü), 1993-1999.
5. Sultanahmet Cami Halılarının Değiştirilmesi Projesi, İstanbul Valiliği, 2001-2006.
6. “Masado Textiles” The Hebrew University of Jerusalem, Institute of Archaeology. 2005.
7.” Investigation, Revival and Optimisation of Traditional Mediterranean Colouring
Technology for the Conservation of the Cultural Heritage” SIXTH
FRAMEWORKPROGRAMME FP6-2003-INCO-MPC-2, 2005-2008.
8. “Kültürel Nitelikli Dekoratif, Turistik Hediyelik Eşyalar Tanıtım ve Satış Danışmanlığı Eğitim Projesi” Avrupa Birliği Aktif İşgücü İsdihdam Projesi Yeni Fırsatlar Proğramı Ankara 2005.
9. İŞKUR PROJESİ Mersin (Doğal Boya Projesi) 2005.
|
|
|
 |
|
|
|
|